ÖZET
Batı modernliği içerisinde iki yüz yılı aşan tarihinde modern üniversitenin küreselleşme ile birlikte çokça tartışıldığı bir dönemdeyiz. Ulus-devlet ile modern toplumda yeni konumuna kavuşan üniversitenin kuruluşu, kurumsallaşması ve modern toplumda gördüğü işlevle ilgili tartışmalar, kurumun varlığını tartışır düzeye ulaşmıştır. Türkiye’de ise üniversite, modernleşme tarihimizle yaşıt bir kurumsal yapı olarak tartışmaların odağında olmaya devam etmektedir. Bilgi üretimi ve yükseköğretimin düzenlenmesi noktasında Türkiye’deki mevcut tartışmalar, tekil bir kurumsal organizasyon sorunu etrafında yürütülmektedir. Bu çalışmada bilgi üretim kurumları ile toplumların örgütlenme yapıları arasındaki ilişkiden hareketle modern toplum yapılanması ve örgütlenmesinde üniversite ve bilginin reorganizasyonu incelenmektedir. Bu çerçevede çalışma şu sorular etrafında şekillendirilmiştir: Zihniyet dünyası ile toplumsal örgütlenme arasındaki ilişki dikkate alındığında üniversitenin modern toplumdaki konumu nedir ve hangi temeller üzerine yapılandırılmıştır? Osmanlı modernleşme tecrübesini de dikkate alarak tarihsel süreklilik içinde Türkiye’de üniversitenin kurumsallaşması ve toplumsal yapılanmadaki konumu nedir? Modern Batı, Osmanlı modernleşmesi ve geleneksel kurumsal tecrübelerden hareketle 21. yüzyıl Türkiyesi’nde üniversite nasıl ele alınabilir ve bilgi üretiminde yeni arayışlar üzerine neler söylenebilir? Çalışmada mukayeseli tarihsel analiz ile tarihsel sosyolojik yaklaşım esas alınmıştır. Çalışmanın sonucunda, 21. yüzyılda üniversite ve bilgi üretimiyle ilgili tartışmalar ve yeni arayışların modern Batı tecrübesi, Osmanlı modernleşmesi tecrübesi, Cumhuriyet Türkiyesi ve modernleşme öncesi geleneksel yükseköğretim kurumlarının birikimlerini birlikte değerlendirilerek yapılmasını, üniversitenin bütünsel bir toplumsal yeniden yapılanma çerçevesinde konumlandırılması önerilmektedir.